It takes two to tango, but only one to let go...
Met haar armen vol met boodschappen staat ze te zoeken naar haar huissleutel, als haar telefoon gaat. ‘F*ck!’ Aan de ringtone hoort ze dat het haar zus is. ‘Welk drama zal er nu weer zijn,’ hoort ze zichzelf denken. Ze balanceert de boodschappen naar haar andere arm, vist tegelijk met haar sleutels haar telefoon uit haar jaszak, neemt op en probeert de sleutel in het slot te wurmen. ‘Komt het uit?’, vraagt haar zus, met verstikte stem. ‘Ja, nee, ja,… zeg maar….’ De boodschappen glijden onvermijdelijk op de grond. Ook dat nog…
In een gezonde relatie is er sprake van wederzijdse afhankelijkheid en steun. Je bent er voor elkaar, je kunt allebei kwetsbaar zijn en houdt rekening met elkaar. Er is ruimte om van mening te verschillen. Je durft hulp te vragen als je er alleen even niet uitkomt en er is de vrijheid om nee te zeggen als dat nodig is. Je behoudt je eigenheid en je laat je kennen.
Iets anders is het, als een relatie of vriendschap gevormd wordt door mede-afhankelijkheid, of co-dependentie[1]. Een co-dependent relatie is giftig voor beide partijen en leidt in de meeste gevallen tot een intense en verstikkende dynamiek, waar niemand beter van wordt.
Wat is co-dependentie?
Co-dependentie is een dynamiek in relaties (ouder/kind, broers/zussen, vrienden, geliefden) waar je ofwel een gever bent, ofwel een eiser. Deze rollen zijn onderling diep met elkaar verweven en houden elkaar in stand. In een co-dependent relatie zitten de beide spelers vast in een patroon waarin waardering en liefde wordt uitgewisseld tegen bepaalde, onuitgesproken voorwaarden en verwachtingen. Er is geen vrije stroom van liefde en waardering, maar er is sprake van manipulatie, schuldgevoel, verwijten en machtsspelletjes. Je moet het spel mee blijven spelen om te krijgen waar je zo’n behoefte aan hebt: liefde, aandacht, waardering, contact.
Iets anders is het, als een relatie of vriendschap gevormd wordt door mede-afhankelijkheid, of co-dependentie[1]. Een co-dependent relatie is giftig voor beide partijen en leidt in de meeste gevallen tot een intense en verstikkende dynamiek, waar niemand beter van wordt.
Wat is co-dependentie?
Co-dependentie is een dynamiek in relaties (ouder/kind, broers/zussen, vrienden, geliefden) waar je ofwel een gever bent, ofwel een eiser. Deze rollen zijn onderling diep met elkaar verweven en houden elkaar in stand. In een co-dependent relatie zitten de beide spelers vast in een patroon waarin waardering en liefde wordt uitgewisseld tegen bepaalde, onuitgesproken voorwaarden en verwachtingen. Er is geen vrije stroom van liefde en waardering, maar er is sprake van manipulatie, schuldgevoel, verwijten en machtsspelletjes. Je moet het spel mee blijven spelen om te krijgen waar je zo’n behoefte aan hebt: liefde, aandacht, waardering, contact.
Een co-dependent relatie is voorwaardelijk,
waarbij je óf degene bent die de ander gebruikt,
óf degene die door anderen gebruikt wordt.
De ander is verantwoordelijk
Om een gezonde, opbouwende relatie met een ander te kunnen hebben, moet je een gezond gevoel van zelfwaarde hebben. Als een dat gezonde gevoel van zelfwaarde ontbreekt, ga je het halen bij een ander. Als er onvoldoende eigen, innerlijke draagkracht is, moet een ander jou dragen. Als je niet in staat bent om gevoelens van angst en hulpeloosheid te verdragen, zul je deze gevoelens naar een ander exporteren, zodat jij je sterk en krachtig kunt voelen.
De tragiek is, dat je hiermee helemaal niemand helpt, maar jezelf en de ander gevangen houdt in een web van ‘mede-afhankelijkheid’. De eiser eist van de gever bevestiging en waardering. De gever dwingt de ontvanger in de rol van hulpeloos, zwak schepsel dat gered moet worden. Maar zonder werkelijke emotionele betrokkenheid. Ten diepste vergroot een co-dependent relatie de eenzaamheid en leegte, in plaats van dat ze die opheft.
Hoe herken je een co-dependent relatie?
Een co-dependent relatie is in wezen eenrichtingsverkeer. Er is geen gelijkwaardige, kwetsbare uitwisseling. De uitwisseling die er is, is gebaseerd op angst en onvermogen. Soms overduidelijk en dan ontstaat er ruzie en drama. Soms meer subtiel, maar met steeds een vaag gevoel van onbehagen en een gemis aan echt contact.
Ben je de eiser, dan verwacht (eis) je onbewust van jouw vriendin, zus of partner dat zij altijd voor je klaar staat om naar jouw dramaverhalen te luisteren. Zelden zal zij een beroep op jou doen, maar als dat ooit gebeurt, draait het gesprek al snel weer om jouw verdriet of problemen. Het voelt het meest comfortabel dat de ander altijd naar jou luistert, altijd aandacht voor jou heeft.
Voor de ander is het ook veel comfortabeler om jou raad te geven en te helpen. Het lukt haar ook niet echt om zich van haar kwetsbare kant te laten zien. En zo houden jullie elkaar in het comfort van de vaste rol: de gever geeft (of luistert, helpt, klust, leent geld), de eiser ontvangt, neemt, laat zich troosten en adviseren.
Co-dependentie is voorwaardelijk:
jullie zitten gevangen in een web van behoeftigheid
en angst enerzijds en de behoefte om nodig te zijn anderzijds.
Samen houden jullie deze macabere dans in stand,
zonder er beiden ooit echt iets mee op te schieten.
Waar komt co-dependentie vandaan?
Wikipedia zegt het zo: Co-dependentie is een reactie op een emotioneel trauma, waarbij volwassen mannen en vrouwen moeite hebben met:
Met andere woorden: dit betekent, dat je altijd de ander nodig hebt om jezelf waardevol te voelen. Je bent niet autonoom. Je bent niet vrij om jezelf te zijn. Je zit gevangen in een rol, waar je niet uit kunt. Je bent verslaafd aan helpen, of je bent verslaafd aan geholpen worden.
Beide rollen komen voort uit een diep geworteld gevoel van niet goed genoeg of niet voldoende zijn. Beiden voelen zich waardeloos zonder de ander; de gever verdraagt zijn eigen hulpeloosheid en angst niet, maar geeft die als het ware aan de ontvanger. De ontvanger is zo wanhopig angstig en hulpeloos zonder de bevestiging van de gever, dat zij deze bevestiging in de vorm van hulp en aandacht dwangmatig opeist.
Intens, maar nooit echt intiem
Een co-dependent relatie kent een hoge intensiteit, maar een gebrek aan echte intimiteit. Er is altijd drama: er is altijd een partij die zich tekortgedaan voelt en er is altijd een partij die voelt dat hij tekortschiet. Het is nooit genoeg, nooit goed genoeg. Je had altijd net iets meer moeten geven aan de ander om je goed te voelen. De ander had altijd net iets meer moeten doen zodat jij je weer fijn zou voelen.
Het meest nare is nog, dat je wel gebakken in die rol lijkt. Iedere interactie tussen jullie verloopt volgens dat vaste patroon: Jij voelt je tekort gedaan omdat de ander niet met al zijn aandacht bij jou is. Of je voelt je tekortschieten, omdat de ander iedere keer weer moeite, verdriet of pijn voelt, die jij blijkbaar niet kunt fixen. Het lijkt wel een dodelijk vermoeiende dans. Een tango waar je niet mee kunt stoppen.
Paniek en drama
Als de altijd zwakke en hulpbehoevende vriendin ineens zegt, dat ze het zelf wil proberen of zichzelf ontwikkelt, kan dat de gever diep teleurstellen. Heeft de ander haar misschien niet meer nodig? Heeft ze iets verkeerd gezegd of gedaan? Andersom geldt dit ook: als de vriendin die altijd voor je klaar staat, plotseling niet bereikbaar is omdat ze een relatie of een nieuwe baan heeft gekregen, kan dat diepe gevoelens van angst en jaloezie geven bij de eiser. Zij ontleent haar basis, haar recht van bestaan immers aan de constante bevestiging en aandacht die zij krijgt van de gever.
Omdat beiden gevangen zitten in hun rol, zullen zij alles op alles zetten om het weer te maken zoals het altijd was. De gever móet blijven geven. De ontvanger móet hulpeloos en angstig blijven. Als één van beiden dat weigert, is het gevolg meestal ruzie, verwijten, verwijdering en veel verdriet.
Co-dependentie draait om misbruiken van de ander
Als jouw rol is, die van de eiser, de claimer, het slachtoffer, dan kun je het knagende gevoel hebben, dat je de ander misschien wel gewoon misbruikt. Als jij de gever, de fixer of de redder bent, dan kun je het gevoel hebben, dat de ander jou gebruikt of misschien zelfs misbruikt.
En ergens klopt dat ook wel: als de verbinding is gebaseerd op het vervullen van jouw eigen leegte, dan kan er nooit echte verbondenheid ontstaan. Dan gebruik je elkaar, dat is de basis van jullie band. Dit wordt ook wel een traumaband genoemd. Het kan heel intens voelen, zo intens, dat het lijkt op verliefdheid, op zielsverwantschap zelfs. Want op het moment dat iedereen zijn rol vervult, voelt het alsof alles helemaal klopt.
Wikipedia zegt het zo: Co-dependentie is een reactie op een emotioneel trauma, waarbij volwassen mannen en vrouwen moeite hebben met:
- een gezonde eigenwaarde te ontwikkelen;
- gezonde grenzen te hanteren en aan te houden;
- op een functionele manier om te gaan met leerprocessen, fouten maken, zich te kunnen ontwikkelen;
- voor de eigen volwassen behoeften te zorgen;
- op een functionele en gepaste wijze uiting te geven aan de eigen gevoelens en waarheid.
Met andere woorden: dit betekent, dat je altijd de ander nodig hebt om jezelf waardevol te voelen. Je bent niet autonoom. Je bent niet vrij om jezelf te zijn. Je zit gevangen in een rol, waar je niet uit kunt. Je bent verslaafd aan helpen, of je bent verslaafd aan geholpen worden.
Beide rollen komen voort uit een diep geworteld gevoel van niet goed genoeg of niet voldoende zijn. Beiden voelen zich waardeloos zonder de ander; de gever verdraagt zijn eigen hulpeloosheid en angst niet, maar geeft die als het ware aan de ontvanger. De ontvanger is zo wanhopig angstig en hulpeloos zonder de bevestiging van de gever, dat zij deze bevestiging in de vorm van hulp en aandacht dwangmatig opeist.
Intens, maar nooit echt intiem
Een co-dependent relatie kent een hoge intensiteit, maar een gebrek aan echte intimiteit. Er is altijd drama: er is altijd een partij die zich tekortgedaan voelt en er is altijd een partij die voelt dat hij tekortschiet. Het is nooit genoeg, nooit goed genoeg. Je had altijd net iets meer moeten geven aan de ander om je goed te voelen. De ander had altijd net iets meer moeten doen zodat jij je weer fijn zou voelen.
Het meest nare is nog, dat je wel gebakken in die rol lijkt. Iedere interactie tussen jullie verloopt volgens dat vaste patroon: Jij voelt je tekort gedaan omdat de ander niet met al zijn aandacht bij jou is. Of je voelt je tekortschieten, omdat de ander iedere keer weer moeite, verdriet of pijn voelt, die jij blijkbaar niet kunt fixen. Het lijkt wel een dodelijk vermoeiende dans. Een tango waar je niet mee kunt stoppen.
Paniek en drama
Als de altijd zwakke en hulpbehoevende vriendin ineens zegt, dat ze het zelf wil proberen of zichzelf ontwikkelt, kan dat de gever diep teleurstellen. Heeft de ander haar misschien niet meer nodig? Heeft ze iets verkeerd gezegd of gedaan? Andersom geldt dit ook: als de vriendin die altijd voor je klaar staat, plotseling niet bereikbaar is omdat ze een relatie of een nieuwe baan heeft gekregen, kan dat diepe gevoelens van angst en jaloezie geven bij de eiser. Zij ontleent haar basis, haar recht van bestaan immers aan de constante bevestiging en aandacht die zij krijgt van de gever.
Omdat beiden gevangen zitten in hun rol, zullen zij alles op alles zetten om het weer te maken zoals het altijd was. De gever móet blijven geven. De ontvanger móet hulpeloos en angstig blijven. Als één van beiden dat weigert, is het gevolg meestal ruzie, verwijten, verwijdering en veel verdriet.
Co-dependentie draait om misbruiken van de ander
Als jouw rol is, die van de eiser, de claimer, het slachtoffer, dan kun je het knagende gevoel hebben, dat je de ander misschien wel gewoon misbruikt. Als jij de gever, de fixer of de redder bent, dan kun je het gevoel hebben, dat de ander jou gebruikt of misschien zelfs misbruikt.
En ergens klopt dat ook wel: als de verbinding is gebaseerd op het vervullen van jouw eigen leegte, dan kan er nooit echte verbondenheid ontstaan. Dan gebruik je elkaar, dat is de basis van jullie band. Dit wordt ook wel een traumaband genoemd. Het kan heel intens voelen, zo intens, dat het lijkt op verliefdheid, op zielsverwantschap zelfs. Want op het moment dat iedereen zijn rol vervult, voelt het alsof alles helemaal klopt.
Alleen, dat doet het niet.
Jullie zitten gevangen in een rollenspel,
dat zichzelf in stand houdt
en dat jullie steeds verder vervreemdt
van jullie eigenlijke, ware Zelf.
Emotionele afhankelijkheid zonder vrijheid
In een co-dependent relatie is de emotionele afhankelijkheid enorm. Hierin draait het niet om werkelijke emotionele verbondenheid, het delen van je kwetsbaarheid met elkaar, het leren kennen van elkaar’s diepere wezen. Nee, hier gaat het om emotionele gehechtheid en voorwaardelijkheid. Dit is typerend voor een co-dependent relatie: jullie gebruiken elkaar voor het heel maken van je eigen onvermogen. Voor het vullen van het gat in jullie eigen hart.
Ben jij de Gever? Dan móet de ander wel in de rol van de Zwakke Ontvanger blijven, anders voel jij je niet nuttig, niet nodig, niet gezien. Ben jij de Ontvanger? Dan móet de ander jou keer op keer bevestigen, jou helpen, jou redden. Want anders ben je hulpeloos, verloren en alleen.
Het drama is, dat je allebei óók voelt, dat er iets fundamenteels mist in de vriendschap. En het drama is, dat er inderdaad iets mist. Maar het mist in jullie zelf, en daardoor óók in de relatie. In ieder van jullie ontbreekt het geloof, de verbondenheid met jullie eigen kracht en autonomie. Ontbreekt het aan een gevoel van zelfwaarde. Ontbreekt het aan de mogelijkheid jezelf die waarde te geven. Je haalt die waarde en waardering uit je rol. Je maakt de ander verantwoordelijk voor jouw gevoel van zelfwaarde.
En dat is een gevaarlijke verslaving. En net als met iedere andere verslaving, kan die nooit écht vervullen. Wat je bij de ander haalt, zal nooit genoeg zijn. Zal je nooit echt vervullen.
In een co-dependent relatie is de emotionele afhankelijkheid enorm. Hierin draait het niet om werkelijke emotionele verbondenheid, het delen van je kwetsbaarheid met elkaar, het leren kennen van elkaar’s diepere wezen. Nee, hier gaat het om emotionele gehechtheid en voorwaardelijkheid. Dit is typerend voor een co-dependent relatie: jullie gebruiken elkaar voor het heel maken van je eigen onvermogen. Voor het vullen van het gat in jullie eigen hart.
Ben jij de Gever? Dan móet de ander wel in de rol van de Zwakke Ontvanger blijven, anders voel jij je niet nuttig, niet nodig, niet gezien. Ben jij de Ontvanger? Dan móet de ander jou keer op keer bevestigen, jou helpen, jou redden. Want anders ben je hulpeloos, verloren en alleen.
Het drama is, dat je allebei óók voelt, dat er iets fundamenteels mist in de vriendschap. En het drama is, dat er inderdaad iets mist. Maar het mist in jullie zelf, en daardoor óók in de relatie. In ieder van jullie ontbreekt het geloof, de verbondenheid met jullie eigen kracht en autonomie. Ontbreekt het aan een gevoel van zelfwaarde. Ontbreekt het aan de mogelijkheid jezelf die waarde te geven. Je haalt die waarde en waardering uit je rol. Je maakt de ander verantwoordelijk voor jouw gevoel van zelfwaarde.
En dat is een gevaarlijke verslaving. En net als met iedere andere verslaving, kan die nooit écht vervullen. Wat je bij de ander haalt, zal nooit genoeg zijn. Zal je nooit echt vervullen.
Hoe kom je hier nu uit?
Misschien zijn er twee nodig voor een tango, er is er maar één nodig om ermee te stoppen. – Abrir, Tango (klik hier voor de clip en songtekst)
De enige manier om uit een co-dependent relatie te komen, is door eruit te stappen. In ieder geval uit je rol, misschien zelfs uit de relatie. Daarvoor moet je je eigen angst voor verlatenheid, voor eenzaamheid, voor onwaardigheid aangaan. Dat vraagt ontzettend veel moed, maar het levert enorm veel op!
Ben jij als kind nooit echt gezien en gewaardeerd bent om wie jij bent? Werd jij geprezen om de rol die je vervulde, in plaats van dat je vrij en onvoorwaardelijk liefde kreeg? Werd jij de vredestichter in een gezin met veel ruzie? Werd jij de trooster, die precies voelde wat mama nodig had zodat ze weer zou lachen? Was jij was papa’s mooie prinses, zonder wie hij niet kon leven, maar die hij net zo makkelijk vergat als hij voetbal zat te kijken?
Dan heb je geleerd, dat liefde voorwaardelijk is. Dan heb je geleerd om aan die voorwaarden te voldoen, in de hoop dat het ooit goed genoeg zou zijn zodat je dat fijne gevoel van warmte en verbondenheid weer zou krijgen. Je leerde niet dat jij al goed genoeg bent. Je leerde niet, dat er geen voorwaarden zijn aan liefde.
Misschien zijn er twee nodig voor een tango, er is er maar één nodig om ermee te stoppen. – Abrir, Tango (klik hier voor de clip en songtekst)
De enige manier om uit een co-dependent relatie te komen, is door eruit te stappen. In ieder geval uit je rol, misschien zelfs uit de relatie. Daarvoor moet je je eigen angst voor verlatenheid, voor eenzaamheid, voor onwaardigheid aangaan. Dat vraagt ontzettend veel moed, maar het levert enorm veel op!
Ben jij als kind nooit echt gezien en gewaardeerd bent om wie jij bent? Werd jij geprezen om de rol die je vervulde, in plaats van dat je vrij en onvoorwaardelijk liefde kreeg? Werd jij de vredestichter in een gezin met veel ruzie? Werd jij de trooster, die precies voelde wat mama nodig had zodat ze weer zou lachen? Was jij was papa’s mooie prinses, zonder wie hij niet kon leven, maar die hij net zo makkelijk vergat als hij voetbal zat te kijken?
Dan heb je geleerd, dat liefde voorwaardelijk is. Dan heb je geleerd om aan die voorwaarden te voldoen, in de hoop dat het ooit goed genoeg zou zijn zodat je dat fijne gevoel van warmte en verbondenheid weer zou krijgen. Je leerde niet dat jij al goed genoeg bent. Je leerde niet, dat er geen voorwaarden zijn aan liefde.
Om uit dit web te komen
van eindeloos geven of eindeloos claimen,
moet je stoppen met geloven
dat jij iets moet doen
om de liefde van de ander te verdienen.
En moet je beginnen
met het ontdekken van jouw eigen waarde.
Stop met het halen van waarde bij de ander. Stop met het halen van zelfwaarde uit wat je doet, en begin met accepteren dat je zelfwaarde ligt in wie je bent.
Het is allang goed genoeg.
Jij bent allang goed genoeg.
En je bent het waard om van te houden.
Jij bent wie je bent en omdat je precies dát bent, ben je waardevol. Mag je er zijn. Je hoeft het niet te verdienen. Je hoeft er helemaal niets voor te doen. Het feit dat je een kloppend hart hebt, een mens van vlees en bloed bent, maakt dat je waardevol BENT. Maakt dat je Liefde waard bent.
Drie stappen op weg naar meer vrijheid en échte verbondenheid
Stap 1: Vraag tijd en ruimte aan de ander om dit met jezelf aan te gaan.
Stap 2: Kijk eerlijk naar je eigen gedrag en behoeften in de relatie.
Stap 3: Neem jouw verantwoordelijkheid en geef aan jezelf wat je eerst bij de ander probeerde te halen. Daarvoor heb je nodig een helder hoofd, een hart vol liefde en de moed om jouw eigen grenzen te stellen.
Ik help je graag bij het vinden van jouw eigen waarde. Ik help je ontdekken wat die waarde is. En ik help je er handen en voeten aan te geven. Zodat je kunt leren gelijkwaardige en vervullende relaties te bouwen waarin je echt en helemaal jezelf kunt zijn. Bel me. Je bent het waard!
[1] er bestaat geen goede Nederlandse vertaling voor de Engelse term ‘co-dependent’. Omwille van de leesbaarheid houd ik hier de Engelse vervoeging ‘co-dependent’ aan in plaats van ‘co-dependente’.
Inspiratie: https://hackspirit.com/codependent-friendship/
Het is allang goed genoeg.
Jij bent allang goed genoeg.
En je bent het waard om van te houden.
Jij bent wie je bent en omdat je precies dát bent, ben je waardevol. Mag je er zijn. Je hoeft het niet te verdienen. Je hoeft er helemaal niets voor te doen. Het feit dat je een kloppend hart hebt, een mens van vlees en bloed bent, maakt dat je waardevol BENT. Maakt dat je Liefde waard bent.
Drie stappen op weg naar meer vrijheid en échte verbondenheid
Stap 1: Vraag tijd en ruimte aan de ander om dit met jezelf aan te gaan.
Stap 2: Kijk eerlijk naar je eigen gedrag en behoeften in de relatie.
Stap 3: Neem jouw verantwoordelijkheid en geef aan jezelf wat je eerst bij de ander probeerde te halen. Daarvoor heb je nodig een helder hoofd, een hart vol liefde en de moed om jouw eigen grenzen te stellen.
Ik help je graag bij het vinden van jouw eigen waarde. Ik help je ontdekken wat die waarde is. En ik help je er handen en voeten aan te geven. Zodat je kunt leren gelijkwaardige en vervullende relaties te bouwen waarin je echt en helemaal jezelf kunt zijn. Bel me. Je bent het waard!
[1] er bestaat geen goede Nederlandse vertaling voor de Engelse term ‘co-dependent’. Omwille van de leesbaarheid houd ik hier de Engelse vervoeging ‘co-dependent’ aan in plaats van ‘co-dependente’.
Inspiratie: https://hackspirit.com/codependent-friendship/
